سایر سازمانهای مرتبط با مسائل گمرکی

سایر سازمانهای مرتبط با مسائل گمرکی

*بخش اول: سازمان ملل متحد

طبعاً مهمترین سازمان بین المللی که بقیه سازمان‌ها و کنوانسیون های بین المللی با ثبت در آن رسمیت می یابند سازمان ملل متحد می باشد. این سازمان که هدف خود را مقدمه منشور ۱۱۳ ماده ای خود صلح و امنیت جهانی می داند. بر خلاف سلف خود( یعنی جامعه ملل که در سال ۱۹۱۸ و پس از جنگ جهانی اول ایجاد شد) مستقیماً وارد مسائل گمرکی نگردید( جامعه ملل با تدوین نمانکلاتور ژنو در سال ۱۹۳۷ عملاً وارد مسائل بین‌المللی گمرکی شده بود) معذالک به مسائل جانبی که به نحوی با دو هدف فوق (صلح و امنیت جهانی) مرتبط است وارد نموده است.

 ملاحظه چارت سازمانی این نهاد نشان می‌دهد که سازمان‌ها و آژانس‌های زیرمجموعه آن ها از قبیل سازمان جهانی تجارت آنکتاد، سازمان حقوق مالکیت معنوی، سازمان بین المللی دریانوردی، سازمان جهانی جهانگردی و غیره با هدف تامین بهبود شرایط زندگی و نهایتاً تأمین اهداف صلح و امنیت می باشند، به علت ورود به مسائل تجاری و اقتصادی جهانی به‌نحوی به مسائل گمرکی مرتبط می شوند.

 با شروع جنگ جهانی دوم جامعه ملل و سازمانها و موافقتنامه‌های زیرمجموعه آن (از جمله نمانکلاتور ژنو) که پس از جنگ جهانی اول ایجاد شده بود بی اعتبار گردید جنگ‌جهانی‌دوم با حمله آلمان به لهستان در اول سپتامبر ۱۹۳۹ شروع و ۶ سال به طول انجامید و تقریباً تمام کشورها در آن درگیر شدند. پس از شش سال جنگ در ۲۱ آوریل ۱۹۴۵ شوروی به برلین (پایتخت آلمان) رسید. در ۳۰ آوریل هیتلر خودکشی کرد و در ۷می ۱۹۴۵ آلمان بدون قید و شرط تسلیم و جنگ در اروپا خاتمه یافت. پس از بمباران ناکازاکی و هیروشیما در ۴ اوت امسال جوان تسلیم و جنگ عملاً در سراسر دنیا خاتمه یافت.

 در این جنگ ۵۰ میلیون نفر کشته شدند. به منظور پیشگیری از وقوع جنگی دیگر و برای ایجاد صلح و امنیت سازمانی به نام ملل متحد در ۲۴ اکتبر ۱۹۴۵ ایجاد شد.

 کشورهای موسسه آن ۵۰ کشور بودند که به تدریج بقیه کشورها به آن پیوستند و در حال حاضر ۱۹۳ کشور عضو آن می باشند. البته در این فاصله کشورهایی تجزیه و به چندین کشور تبدیل شدند (مثلاً در ۲۴ دسامبر ۱۹۹۱ بوریس یلتسین رئیس جمهور روسیه به سازمان ملل (مجمع عمومی) اطلاع داد از این پس از عضویت اتحادیه جماهیر شوروی سوسیالیستی، در شورای امنیت و تمام ارگان های زیر مجموعه ملل متحد به نام( فدراسیون روسیه) ادامه خواهد یافت و به این ترتیب شوروی به ۱۴ کشور تقسیم شد و یا برعکس کشورهایی ادغام گردیدند مثلا آلمان شرقی و غربی در ۳ اکتبر ۱۹۹۰ ادغام و جامعه جمهوری فدرال آلمان را تشکیل دادند). دبیرخانه اصلی سازمان ملل و محل استقرار اکثر سازمان ها و آژانس های زیر مجموعه در نیویورک می باشد ولی این سازمان در ۵ قاره جهان نمایندگی و کارگزاری دارد که در چارت سازمانی مشهور است.

 پس از نیویورک، بیشتر این سازمان های زیرمجموعه در مقر اروپایی این سازمان یعنی در شهر ژنو (سوئیس) که زمان مقرر جامعه ملل بوده است می باشد. جهانی بودن سازمان ملل متحد از اولین جمله ای که در مقدمه منشور ملل متحد به کاررفته مشهود است: (ما مردم ملل متحد).

 از اهداف سازمان ملل متحد می‌توان به: حفظ صلح و امنیت بین المللی، توسعه روابط دوستانه میان ملتها، همکاری جهانی در حل مسائل بین المللی که دارای جنبه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و یا بشردوستانه است و وجود مرکزی برای هماهنگ کردن اقداماتی که ملت‌ها برای میل به این هدف های مشترک معمول می‌دارند و از اصول این سازمان می توان به اصل برابری حاکمیت اعضا، اصل حسن نیت در اجرای تعهدات، اصل حل اختلافات بین المللی به طرق مسالمت‌آمیز، اصل عدم تهدید به زور یا عدم استعمال آن و اصل حمایت از اقدامات سازمان ملل متحد می‌توان اشاره نمود‌ البته هدف از این متون ذکر تاریخچه و وظایف سازمان ملل نیست بلکه بیان اهمیت آن و نیز معرفی مختصر چند سازمان زیرمجموعه و تبیین ارتباط آنها با مسائل گمرکی است. از میان تعداد متنوع سازمان‌های زیرمجموعه، به معرفی تعدادی از آنها با هدف این قسمت یعنی ارتباط با گمرک مرتبط است.

الف_UN_ECE

 همانطور که در چارت سازمان ملل مشخص است، این سازمان دارای ۶ روکن یا بخش اصلی است. که دارای زیرمجموعه های فراوانی در مقر اصلی آن در نیویورک و قاره های دیگر می باشد در واقع بیش از ۱۵۰ کمیته در این سازمان مشغول انجام وظایف می باشند.

 یکی از ارکان یا بخش‌های اصلی که داره زیر مجموعه های فراوان است (شورای اجتماعی_ اقتصادی) است. زیر مجموعه شورای مزبور و تحت عنوان کمیته های منطقه ای، ۵ کمیسیون در قاره‌های مختلف فعالیت می‌کنند که در قاره اروپا تحت نامه《ECE》 می باشد. در واقع پس ازWCO این کمیسیون بیشتر این ضوابط و استانداردها در خصوص مسائل گمرکی را تدوین نموده است. پس از ذکر مختصری از تاریخچه و فعالیت های این کمیسیون، به چند مورد از ضوابط تدوینی و مرتبط با مسائل گمرکی پرداخته می شود.

UN_ECE در سال ۱۹۴۷ به وسیله کمیسیون اجتماعی _اقتصادی سازمان ملل و به عنوان یکی از پنج کمیسیون در پنج قاره جهان ایجاد گردید و هدف آن ارتقاء یکپارچگی اقتصادی اروپا می‌باشد. این کمیسیون که مقر آن در ژنو سوئیس میباشد دربرگیرنده‌ی ۵۶ کشور از اروپا کشورهای مستقل مشترک المنافع   (شوروی سابق) و آمریکای شمالی است البته کشورهای دیگر با سازمان‌های بین‌المللی نیز امکان شرکت در جلسات آن را دارند و به ویژه در خصوص مسائل و استاندارد های گمرکی تدوینی با سازمان جهانی گمرک》 مشورت میشود. فعالیت و ،تدوین ضوابط و استانداردها برای محیط زیست مسکن، جمعیت، آمار، حمل و نقل تجارت و غیره می‌باشد استانداردها و ضوابط مرتبط با حمل و نقل و تجارت با مسائل گمرکی ارتباط پیدا می کند که در در اینجا به چند مورد آن اشاره می شود مجدداً یادآوری می گردد که تنظیم این ضوابط مرتبط بامسائل گمرکی با مشورت (سازمان جهانی گمرک) می باشد که اغلب کشورها قبول و جنبه جهانی پیدا کرده است.

۱_الف_تشکیل گروه کاری۴ و CEFACT

تجارت خارجی کالا مستلزم تبادل اطلاعات و به اجرا درآوردن رویه های تجاری مورد نیاز برای جابجایی کالا در سطح بین‌المللی است. بدیهی است در پنجاه سال قبل از قبل که این تبادل اطلاعات بر مبنای اسناد کاغذی بوده تمام کوشش ها بر این بوده که این اسناد استاندارد و با استفاده از اصطلاحات پذیرفته شده بین المللی به منظور تسهیل تجارت باشد. به این منظور در سال ۱۹۶۰ یک گروه کاری تحت نامWORKING GROUP4 ایجاد نمود تا اسناد بین المللی مورد نیاز در تجارت را از لحاظ ابعاد، تعداد خطوط، منطقی و استاندارد کردن اطلاعات نامه کشورها پول کشورها و غیره به صورت یکنواخت و با همکاری سازمان ملل های بین المللی مربوط به خصوصISO تدوین نماید وقتی این اطلاعات بین شرکتهای تجاری با روش غیر از اسناد کاغذی مثلاً از طریق الکترونیکی مبادله شود، وقتی بر اقدامات قبلی یک زبان مشترک مورد نیاز است، این زبان مشترک باید بر اساس پروتکل های پذیرفته شده بین المللی، مشخص نمودن پیامها مخففهای توافق شده، علائم و جداکننده های اطلاعات باشد.

لذا گروه کاری این مهم را با همکاری 《اتحادیه بین المللی تله کامیونیکاسیون》 انجام و در سال ۱۹۸۶UN_EDIFACT را به منظور تبادل الکترونیکی اطلاعات تجاری و تدوین نمود. در سال ۱۹۹۶ گروه کاری ۴ تغییراتی در تشکیلات رویه ونام خود داد و تشکیلات مزبور بهUN_CEFACT تغییر نام یافت.

 سازمان جهانی گمرک برای مشخص کردن نوع و میزان اطلاعاتی که در روبه رویه های مختلف گمرکی و در زمینه تجارت الکترونیک باید ارائه گردد متونی تحت نامDATA MODEL تدوین نمود و دوبار تاکنون به روز درآورده است. چاپ سوم این مجموعه در اجلاس کمیسیون خط‌مشی (دسامبر ۲۰۰۹) سازمان جهانی گمرک ارائه شد که پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در تجارت الکترونیک می‌باشد.

 در تدوین این مجموعه همکاری نزدیکی بینWCOو UN_CEFACT و با استفاده از انتقال پیام‌هایUN_EDIFACT به عمل آمده است.

 علاوه بر موارد فوق ذکر توسط گروه کاری ۴ و در راستای استاندارد کردن اسناد تجاری، با همکاری فیاتا در خصوص بارنامه ها وبا همکاریWCO در خصوص اظهارنامه گمرکی، اسناد به صورت استاندارد در آمده و در حال حاضرLAYOUT و طرح اظهارنامهSAD که در گمرک ایران برای اظهار در رویه های مختلف گمرکی (واردات، صادرات، ترانزیت و غیره) مورد استفاده قرار می گیرد از طرحUN_ECE استفاده شده است.

 علاوه بر استفاده از تجربیات سازمانهای مربوطه در خصوص مسائل تخصصی مثلISO در مورد استانداردها،WCO در خصوص مسائل گمرکی و غیره به طور کلی،ECE از لحاظ حقوقی فعالیت های خود را باUNCITRAL هماهنگ می‌کند.

۲_الف_ پنجره واحد

 پنجره واحد یکی از برنامه های موفقUN_ECE در راستای تسهیل تجارت بین المللی است. در این روش یک اصطلاحا (خدمت در ایستگاه واحد) نیز گفته می‌شود تجار برای اقدامات و مقدمات ورود و صدور کالا و ترخیص آن فقط به یک سازمان تعیین شده از طرف مقامات دولتی (معمولاً گمرک) مراجعه می‌کنند. و بنابراین تمام سازمانهای کنترلی ذیربط (از جمله گمرک، وزارت صنعت معدن و تجارت، استاندارد، وزارت کشاورزی، وزارت بهداشت و غیره) در یک محل حضور دارند و به جای مراجعه به مکان های مختلف برای اخذ مجوز یا تشریفات ترخیص، تمام تقاضا و مدارک به یک عامل دولتی ارائه و کنترل ها انجام و نسبت به صدور پروانه ترخیص اقدام می گردد. این رویه هم می تواند با روشهای تبادل اسناد کاغذی و هم الکترونیکی انجام شود، منتها در رویه الکترونیکی باید از مدل اطلاعات سازمان جهانی گمرک و پیام هایUN_EDIFACT مربوط بهUN_ECE استفاده شود. سازمان جهانی گمرک نیز از این برنامه یعنی پنجره واحد استقبال و اجرایی آن را به اعضا توصیه نموده است.

۳_الف_ ایرو و کنوانسیون تیر

 اتحادیه بین المللی حمل و نقل جاده ای در ۲۳ مارس ۱۹۴۸ در شهر ژنو و زیر نظر کمیسیون اقتصادی اروپایی کمیسیون اقتصادی_ اجتماعی ملل متحد ایجاد شد. وظیفه ای رو حصول اطمینان از امنیت جابجایی افراد و کالاها در سطح بین‌المللی است. اعضاء آن، انجمن های ملی مثل انجمن های شرکت حمل و نقل می باشد را از اهداف خود را از طریق این انجمن ها به انجام می‌رساند. ایرو گرچه یک اتحادیه و سازمان غیر دولتی میباشد ولی زیر نظرUN_ECE انجام وظیفه می نماید. یکی از وظایف مهم و عمده آن اداره کنوانسیونTIR می‌باشد. از نمایندگان اتاق شرکتهای حمل و نقل و گمرک ایران در جلسات مربوطه در ژنو شرکت می کنند.

کنوانسیونTIR

 مقررات کنوانسیون تیر به طور موقت در سال ۱۹۴۹ به اجرا در آمد، در سال ۱۹۷۵ مورد تجدید نظر و اصلاح قرار گرفت و در سال ۱۹۷۸ اجرایی شد. هدف از آن تسهیل حمل و نقل بین المللی کالا و ترانزیت از کشورها تحقیق سیم و سرب گمرک با ضمانت یک موسسه مورد قبول که حقوق و عوارض آن کالا را پوشش می‌دهد، می باشد. در واقع وقتی کالایی از یک کشور، فقط عبور می‌کند (از یک مرز وارد و از مرز دیگر خارج می‌شود) طبعاً نباید حقوق و عوارض بکش و عبوری بپردازد چون در همه دنیا حقوق و عوارض مربوط به کالای ورودی است که در داخل کشور مصرف می‌شود و چون کالای ترانزیتی فقط از یک کشور عبور می کند و قرار نیست مصرف شود طبعاً باید حقوق و عوارض بپردازد (البته مشمول پرداخت هزینه مثل عوارض جابجایی و غیره می باشد)؛ از طرفی دولت این نگرانی را دارد که این کالاها از کشور خارج نشود و بدون پرداخت حقوق و عوارض در داخل کشور مصرف شود لذا طبق مکانیزم TIR موسسه‌ی ضمانت می کند و این کالا با تسهیل ضمانت مزبور از یک کشور عبور می‌کند. ماده ۵ گات ۴۷ تاکید زیادی بر روی ایجاد تسهیلات در خصوص ترانزیت دارد، همین‌طورUNCTAD به کشورهای مسیر عبور توصیه می کند که تسهیلات لازم را برای کشورهای محصور در خشکی فراهم کنند. کنوانسیون تیر یکی از موفق‌ترین کنوانسیون های بین المللی گمرکی است که سازمانی غیر از سازمان جهانی گمرک پروین نموده است.UN_ECE مدعی است که این یک قرارداد موفقی است که هر دو طرف (یعنی بخش تجارت و دولت) از آن منتفع می شوند و به اصطلاح برنده_ برنده است.

 کنوانسیون تیر دارای یک مقدمه، ۶۴ ماده و ۱۰ ضمیمه است که تعهدات و اختیارات طرفهای ذیمدخل و طریقه رفع اختلاف و رفع تعهد و ابطال تضمین و غیره را مشخص می‌کند. روی هم رفته از سال ۱۹۷۵ به بعد ۲۰ بار اصلاح شده که اصلاح عمده آن در سال ۲۰۰۲ صورت پذیرفته است.

 جمهوری اسلامی ایران در ۲۱ آذر ماه ۱۳۶۳ به آن پیوسته و حسب ماده واحده مربوطه، اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران به عنوان موسسه ضامن تعیین گردیده است.

۴_الف_کنوانسیونCMR

 قبلاً و در قسمت دومCMR به عنوان یکی از اسناد ضمیمه اظهارنامه (البته در اظهار ورود کالا از طریق جاده) نام برده شد. CMR که مخفف فرانسوی نام کنوانسیون مربوط می‌باشد، یک قرارداد حمل بوده که با برنامه و راهنمایی راهنامه فرق می کند. همانطور که در مقدمه ۵۱ ماده‌ای کنوانسیون مربوطه آمده، این کنوانسیون برای استاندارد کردن شرایط قرارداد برای حمل بین المللی کالا از طریق جاده، به ویژه در رابطه با اسناد مورد استفاده برای حمل و مسئولیت های شرکت حامل می باشد.

 کنوانسیون مزبور وظایف فرستنده گیرنده و حامل را به طور مشخص معین می‌کند. این کنوانسیون تحت سرپرستیUN_ECE

تهیه شده است. همان طور که می دانیم این بخش مربوط به کنوانسیون های تدوینی سازمان ملل که به نحوی با گمرک مرتبط است می باشد. در بند الف بخش اول به کنوانسیون‌های تدوینیUN_ECE پرداخت شد. البته کنوانسیونهای تدوینی دیگری توسط این کنوانسیون از قبیل کنوانسیون سازماندهی مرز ها مصوب ۱۹۸۲ تدوین شده که به علت جلوگیری از به درازا کشیدن موضوع از ذکر آن خودداری می گردد.

ب_ سازمان جهانی تجارت(WTO)

 ایجاد سازمان جهانی تجارت بر این فرض مبتنی است که تجارت خارجی موجب ارتقا و بهبود سطح و شرایط زندگی مردم جهان می شود و بهبود شرایط زندگی به صلح و امنیت جهان کرده سازمان ملل است کمک می‌کند.

 بنابراین از همان ابتدا، سازمان‌ملل به تجارت اهمیت فراوان داده و کنوانسیون ها و مقررات متعددی در خصوص آن تدوین نموده که از جمله مهمترین آنهاWTO می باشد. از آنجا که کشورها همه در یک سطح پیشرفته اقتصادی و تکنولوژی نیستند و اینکه برخی کشورها ممکن است به صورت خودخواهانه و صرفاً به قصد انتفاع به آن نگاه کرده و موجبات زیان بقیه شوند، لذا قوانین بین المللی لازم است تا به آن نظم داده و شرایطی فراهم کند که تجارت بین المللی تا جایی که ممکن است به صورت آزادانه، منصفانه، هموار و بدون مشکل و قابل پیش بینی انجام شود تا همه از آن نصب برند و این فلسفه وجودیWTO است. بنابراینWTO مجمعی از برای توافقات بین المللی با هدف کاهش موانع تجارت و حصول اطمینان از ایجاد یک زمین هموار برای همه اعضا به منظور ارتقاء سطح تجارت و رسیدن به توسعه اقتصادی، به علاوه چارچوبی است قانونی برای نظارت بر این توافقات و رفع اختلافات. نتیجتا زمینه ای فراهم می شود که تولید کنندگان و صادر کنندگان کالا و خدمات نیز وارد کنندگان و مصرف کنندگان، امنیت خاطر از  ثبوتمنصفانه بودن قوانین پیدا نموده و با اطمینان به فعالیت بپردازند.

 گرچه هدف ما در اینجا ذکر تاریخچه نیست ولی چون یکی از ارکان سازمان جهانی تجارت،GATTبوده وWTO تا حدود زیادی ادامه دهنده آن و ارتباط آن با گمرک نیز بیشتر به خاطرGATT است، لذا مختصراً راجع بهGATT  که بعداً منجر بهWTO شد، بحث و مطالب مرتبط با موضوع بحث ارائه می گردد.

 سازمان ملل در سال ۱۹۴۷ به منظور ارتقاء تجارت و سطح زندگی مردم جهان کنفرانسی در هاوانا برگزار نمود که منجر به تهیه منشور( هاوانا) گردید اما کشورها به خصوص آمریکا آن را بلندپروازانه می‌دانستند و لذا به آن پیوستند و هرگز به اجرا درنیامد. ولی نمایندگان ۲۳ کشور که در ژنو مشغول بحث راجع به کاهش تعرفه ها و رفع موانع تجارت بین خود بودند، در ۳۰ اکتبر ۱۹۴۷ موافقت کردند که به تجارت نظم داده و مقرراتی برای آن و نمایند؛ لذا صرفاً فصل از منشور هاوانا که مربوط به امر تجارت بود را مورد قبول قرار دادند که 《موافقت نامه در خصوص تعرفه ها و تجارت》 نام گرفت و از اول سال ۱۹۴۸ به اجرا درآمد.

این موافقتنامه شامل ۳۴ ماده بود که به مسائلی از قبیل عدم تبعیض بین کشورها، کاهش تعرفه ها و لغو محدودیت‌های مقداری در واردات و صادرات، تعیین ضوابطی برای تعیین ارزش کالا جهت مقاصد گمرکیو وغیره می پرداخت.

 شایان ذکر است در سال ۱۹۶۵، چهار ماده نیز به گات اضافه که به سی و هشت ماده افزایش یافت. طبعاً این متون اولیه، خام و نیاز به بحث و گفت‌وگو برای رفع موانع تجارت داشت، لذا هر کشور عضو یک نماینده دائم در ژنو به منظور به اجرا در آوردن اهدافGATT داشت. این نمایندگان سوال ها با یکدیگر بحث می کردند تا در خصوص مسائل تجاری در چارچوب موافقتنامه به یک نتیجه مطلوب برسد. این توافقات نهایی در خصوص مسائل مورد مذاکره که به تصویب کشورها می رسید (دور) نام داشت از سال ۱۹۴۸ تا سال ۱۹۹۴ که منجر به ایجادWTO شد، جمعه ۸ دور مذاکره صورت گرفت که حاصل مذاکره بالغ بر۶۰۰۰۰ صفحه وسط موافقتنامه میشد.

 نامه این دور ها عبارتند از: دور ژنو، دورانسی ، دورتورگوای، دور ژنو، دور دیلون، دور کندی، دور توکیو و بالاخره از همه مهمتر دور اروگوئه که به مدت ۸ سال به طول انجامید. یکی از مهمترین دوره‌ها بود که منجر به تصمیمات بنیادین گردید (البته نام دراروگوئه که به این مفهوم نیست که هشت سال نمایندگانGATT در کشور اروگوئه اقامت و مذاکره کردن بلکه اولین جلسه در اروگوئه برگزار و دور مجبور به این نام نامیده شد بدیهی است نمایندگان در مقرگات در ژنو به مذاکرات ادامه دادن).

 نتایج دور اروگوئه در ۱۵ آوریل ۱۹۹۴ در مراکش به تصویب رسید. همزمان با لازم الاجرا شدن سند نهایی دور اروگوئه در اول ژانویه ۱۹۹۵ سازمان جهانی تجارت به عنوان رکن اصلی تجارت بر تجارت بین المللی تاسیس و جایگزین گات گردید و همه ۱۲۸ کشور عضو گات در آن زمان، عضویتWTO درآمدند.

 مهمترین تصمیمات دور اروگوئه به این ترتیب بود:

اولاً_GATT یک موافقتنامه است و اصولاً برای تجارت جهانی به یک سازمان و تشکیلات کاملتری نیاز است، لذا (سازمان جهانی تجارت) شکل گرفت که مقر آن در ژنو قرار دارد؛

ثانیاً_GATT فقط در خصوص تجارت کالا بحث می‌کند و ضوابط شرایط تسهیلات و مقرراتی برای آن وضع نموده، حال آنکه تجارت فقط منحصر به کالا نیست بلکه تجارت خدمات( توریست، بانکداری، بیمه، انتقال سرمایه و غیره )نیز از همان اهمیت برخوردار است لذا موافقت‌نامه‌های در خصوص تجارت خدمات نیز صورت گرفت که به این ترتیبWTO علاوه بر تجارت کالا، شامل تجارت خدمات نیز می گردد؛

ثالثاً_ از آنجایی که نقض مالکیت معنوی و عدم رعایت ضوابط آن در خصوص کپی رایت، علائم تجاری، اختراعات و ابداعات می تواند صدمات جبران ناپذیری بر کشور ها و اقتصاد جهان و نیز سلامت افراد جامعه وارد نماید، لذا موافقتنامه ای در خصوص جنبه های تجاری مالکیت معنوی نیز صورت گرفت. بنابراینWTO یک سازمان است و به صورت چتری تجارت کالا و خدمات و مالکیت معنوی در سطح جهان را پوشش داده و با وضع مقررات مناسب حمایت می کند.WTO را می توان طبق نمودار زیر نشان داد

موافقتنامه تجارت خدمات شامل دستورالعمل هایی است که برای تمام بخش های ذکر شده در توافقنامه و در خصوص تمام اعضاء قابل اجرا است ویژگی این موافقتنامه عمدتاً در میزان آزادسازی تجارت خدمات نیست بلکه بیشتر در این موافقتنامه شمول حقوق و تعهدات چندجانبه تجاری را گسترش داده و جنبه های گوناگونی مانند سرمایه گذاری مستقیم خارجی، صلاحیت تخصصی، حمل و نقل و ارتباطات حرکت و جابجایی داده های الکترونیکی بین مرزها را شامل می شود.

 پس از تعریف گات ۹۴ به ارتباطWTO با گمرک می پردازیم. طبق موافقت نامه ‏got ۴۷ به اضافه تمام اصلاحات و موافقت نامه هایی که تا سال ۹۴ در آن صورت گرفته است و هر کشوری که بخواهد بهWTO به پیوند باید اول گات ۹۴ را بپذیرد.

 طبعاً چون گمرک با کالا و کنترل آن به هنگام عبور از مرزها سر و کار دارد لذا ارتباط گمرک با سازمان جهانی تجارت در اجرای مقررات گاز ۹۴ می باشد و در ارتباط با مقررات تجارت خدمات وظیفه ای ندارد. اجرای مقرراتTRIPS در مرز ها (مشابه بندر(ر) ماده ۱۲۲ قانون امور گمرکی کشور ما) نیز با گمرک است. از ۳۸ ماده گات ۹۴ مشخصه اجرایی ماده ۵ (تسهیلات ترانزیت)، ماده ۶( دمپینگ)، ماده ۷ (تعیین ارزش گمرکی کالا)، ماده ۹ (قواعد مبدا و تعیین محل ساخت کالا) با گمرک است و در این خصوص همGATT و هم از سال ۹۴ WTO با گمرک هم همکاری داشته و به ویژه اجرای ضوابط ارزش و قواعد مبدا چه پروژه ای به سازمان جهانی گمرک واگذار شده است که به عنوان مثال در فصل نه این کتاب در خصوص ارزش، به موافقتنامه های ارزش اشاره گردید.

 همینطورکه موافقتنامهWTO،  تعیین ضوابط مدفوع کالا نیز به سازمان جهانی گمرک واگذار و هنوز متون تدوینی تصویب نشده است.

شورای وزیرانWTO در اجلاس ۲۰۰۶ سنگاپور قطعنامه ای برای تسهیل تجارت به تصویب رسانیده و در این مورد ازWCO خواسته است که در خصوص مواد ۵ (آزادی ترانزیت) ماده ۸ (عوارض و تشریفات مربوط به ورود و صدور کالا) و ماده ۱۰ ۹۴ انتشارات و مقررات اداری تشریفات تجارت ضوابطی وضع و به اجرا بگذارد.

در خصوصTRIPS به هنگام بحث از WIPO اعلام نظر خواهد گردید.

ج_ سازمان جهانی مالکیت معنوی

 مالکیت معنوی چیست؟

 انسان نه فقط کالاها و اشیای قابل لمس را به مالکیت خود در می‌آورد، بلکه باید مالکیت افکار نوآوری‌ها و خلاقیت های ذهنی خویش نیز باشد. مالکیت فکری تسلط انسان بر این خلاقیت های ذهنی را به رسمیت می شناسد و حقوق مالکیت معنوی این امکان را به تولیدکنندگان فکری (مخترعین، صاحبان علائم تجاری و غیره) می دهد تا از کار و سرمایه گذاری خود در این خلاقیت ها سود برده و آنها را در مقابل اقداماتی که مورد رضایت آنها نیست (نقض مالکیت) حمایت می‌کنند.

۱. مالکیت صنعتی که موارد ذیل را در بر می گیرد:

الف. حق اختراع

ب. علائم تجاری

ج. طرح های صنعتی

د. علائم جغرافیایی

۲. مالکیت ادبی و هنری یا کپی رایت و حقوق مرتبط با آن که موارد ذیل را شامل می شود:

الف. آثار ادبی نظیر داستان ها، اشعار و نمایشنامه ها

ب. آثار سینمایی و موسیقی

ج. آثار هنری مثل طراحی ها، نقاشی ها، عکس ها و مجسمه ها

د. طرح های معماری

ه. حقوق مرتبط کپی‌رایت نیز عبارت است از: حقوق هنرمندان و بازیگران در اجراهای خود، تولیدکنندگان و فروگرام ها و خبرگزاری ها در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی خود.

امروزه علاوه بر این موارد احصا شده، موارد دیگری نیز چون حمایت از گونه های گیاهی، طرح های ساخت مدارهای یکپارچه، اسرار تجاری و اطلاعات محرمانه و دانش فنی وجود دارد که جزء موضوع حقوق مالکیت فکری قرار می‌گیرند.

 بنابراین در مجموع کار های فکری به سه دسته یعنی اختراع و ابداع، علائم و مارکهای تجاری و کارهای هنری تقسیم می‌شود و حقوق آنها به ترتیب حق اختراع مارکهای تجاری و حق تکثیر نامیده می شود.

 در قسمت دوم موافقتنامه تریپس که به آن اشاره خواهد گردید، استانداردهای مربوط به قابلیت دسترسی، حوزه شمول و کاربرد این حقوق، تحت بررسی قرار گرفته‌اند. گرچه این بند به معرفیWIPO اختصاص یافته است، معذالک به دلیل اهمیت حقوق مذکور ذیلا به طور اجمالی به آنها پرداخته می شود:

_ حق اختراع

 اختراع را می‌توانید هی جدید تعریف کرد که در عمل مشکل خاصی را در حیطه تکنولوژی حل می‌کند. اختراعات مربوط به نوآوری های علمی و فنی در بخش‌های گوناگون است. دارنده‌یPATENT این حق را خواهد داشت که دیگران را از استفاده، ساخت یا فروش ابداعات به ثبت رسیده برای مدت محدودی باز دارد.

 حقوق ثبت برای اختراعات اعم از محصولات یا فرآیندهای تولید در تمام رشته‌های تکنولوژی وجود دارد و برخورداری از حقوق مندرج، بدون تبعیض از لحاظ محل اختراع رشته تکنولوژی و اینکه محصولات وارد شده اند یا در محل تحویل شده‌اند، اعمال شدنی است.

 بنده ۱ ماده ۲۷ موافقتنامه سه معیار را در زمینه‌ی قابلیت ثبت اختراعات مطرح می‌کند:

الف. نو بودن   ب.متضمن گامی ابداعی بودن    ج.دارای کاربرد صنعتی بودن

 تولیدکنندگانی که مایل باشند از اختراعات ثبت شده استفاده کنند باید مجوزهایی از دارندگانPATENT اخذ کنند که قاعدتاً منوط به پرداخت حق امتیاز به این دارندگان است.

_ علائم تجاری

 بنده ۱ ماده ۱۵ موافقتنامه TRIPS اعلام می دارد: (هر علامت یا ترکیبی از علائم که بتواند کالاها یا خدمات یک فعالیت را از کالا یا خدمات فعالیت های دیگر متمایز گرداند علامت تجاری محسوب می شود.

 چنین علائمی، به ویژه کلمات شامل اسامی مشخص حروف، اعداد، عناصر تصویری و ترکیبی از رنگ ها و همینطور هرگونه از این علائم، واجد شرایط لازم برای سبز به عنوان علائم تجاری خواهند بود. به عبارت دیگر علائم تجاری نشانه‌های بازرگانی برای تشخیص کالاها و خدمات و تولیدات آنها هستند.

 ملاک ثبت علایم با استناد به بند یک ماده ۱۵ موافقتنامه و به موجب کنوانسیون پاریس، معیار تمایز است. یعنی علامت باید بتوانند یک کالا یا گونه ای از خدمات یا فعالیت ها را از سایرین متمایز سازد.

 با استناد به بند یک ماده ۱۶ موافقتنامه دارنده یک علامت تجاری این حق را دارد تا از استفاده از علائم خود با علایم مشابه که توسط اشخاص ثالث استفاده می شود جلوگیری کند. مطابق ماده ۱۸ موافقتنامه ثبت اولیه و هر تجدید ثبت علامت تجاری، حداقل برای مدت ۷ سال خواهد بود. سطح علامت تجاری را می توان برای مدت نامحدود تجدید کرد‌.

_ طرح های صنعتی

 به طور کلی طرح های صنعتی عبارتند از: جنبه های تزئینی به کار رفته در یک شیئی که شامل قالب ها از شکل ها و خطوط، رنگ آمیزی ها و غیره می‌شود و به محصول نوعی جذابیت ظاهری می‌دهد طرح‌های صنعتی عموماً از طرح‌هایی که جهت کارکرد خود توصیف می‌شوند، مورد تفکیک قرار می‌گیرند.

 به عبارت دیگر طرح‌های صنعتی جنبه‌های زیستی و نمادین یک محصول مفید و مورد استفاده عمومی را مورد حمایت قرار می‌دهد طرح‌های صنعتی را می‌توان آمیزه ای از هنر و اختراع دانست با این تذکر که جنبه هنری این دسته ابتکارات و خلاقیت های آدمی بیش از اوصاف مخترعان هان است.

_ علائم جغرافیایی

 این نشانه ها علائمی هستند که مشخص می‌سازند منبعی کالا واقع در قلمرو یک بز یا منطقه یا ناحیه ای در قلمرو مزبور است مشروط بر اینکه کیفیت معین، شوهرت یا دیگر مشخصات کالا اساساً قابل انتساب منبع جغرافیایی آن باشد.

 ماده ۲۲ موافقتنامه حمایت کلیه خود را از نشانه های جغرافیای اعلام می دارد. با توجه به تعریف مذکور در ماده ۲۲ از نشانه‌های جغرافیایی، دو مفهوم مرتبط با مفهوم این نشانه ها نیز لازم به بررسی است. (عنوان های مبدا) و (نشانه های مبدا )مفهومی هستند که باید به آنها پرداخت.

( نشانه منبع )کشور یا منطقه ای اشاره دارد که محصول خاصی، ویژگی اساسی خود را از آن می گیرد؛ به این دلیل که در آن محل خاص تولید می‌شود. (عنوان مبدا) نقشه مشابه نشانه مبدا دارد با این شرط که ویژگی کیفیتی اساسی محیط جغرافیایی را شامل عوامل طبیعی مثل آب و هوا و خاک یا عوامل انسانی عنوان می کند. بهترین مثال در خصوص نشانه های منبع، چرم( فلورنتینا) می باشد که کیفیت آن ناشی از تکنولوژی دباغی به کار رفته شده ی پوست ها در فلورانس است. مثال هایی که درمورد عنوان مبدا قابل ذکر هستند مربوط به مشروبات الکلی می‌شود مثل (شامپاین )یا (مدوک) که کیفیت آنها در سطح وسیعی مربوط به عوامل طبیعی تولید آنهاست.

_ کپی رایت (حق تکثیر)

 کپی رایت مجموعه ای از قوانین است که به نویسندگان، هنرمندان و سایر پدید آورندگان، حمایت‌هایی را در خصوص مخلوقات ادبی و هنری آنان اعطا می کند. در ضمن یک سلسله حقوق وابسته به کپی‌رایت که حمایت هایی را برای پدیدآورندگان آن فراهم می‌آورد نیز قابل ذکر است که البته این حمایت‌ها محدود تر و کوتاه مدت تر از کپی رایت هستند. به عبارت دیگر، موضوع حمایت از این حق شامل آثاری در حوزه ادبیات علم و هنر بدون توجه به شکل و شیوه ابراز آن هاست.

 مع هذا برای اینکه اثری از حمایت کپی رایت منتفع شود، باید اثر خلاقانه‌ای اصیلی باشد و نیاز نیست که ایده ای مندرج در اثر مورد حمایت جدید باشد. در یک کلام آنچه در حمایت از کپی‌رایت مورد توجه قرار می‌گیرد قالب ابراز مطالب ادبی، علمی و هنری است که می بایست کار اصیل مولف باشد.

هدفWIPO گسترش حمایت از مالکیت معنوی در سراسر جهان، از طریق همکاری میان کشورها و در موارد لازم از طریق همکاری با سایر سازمانهای بین المللی و حصول اطمینان نسبت به همکاری اداری میان کشورها در جهت تقویت انعقاد موافقتنامه های بین المللی پیرامون موضوعاتی مانند علائم تجاری و طرح‌های صنعتی، طبقه بندی کالاها و خدمات و حمایت از نامگذاری اولیه، حمایت از آثار ادبی و هنری حمایت از اجرا کنندگان و تولیدکنندگان محصولات دیداری و شنیداری است.

ایجادWIPO

 تفکر حمایت از این حقوق سابقه ۱۳۰ ساله دارد و در این مدت سازمان ها و کنوانسیون های بین المللی متعددی ایجاد شده است  کنوانسیون پاریس که در سال ۱۸۸۳ تصویب شد اولین معاهده بین‌المللی در این خصوص و برای حمایت از مالکیت صنعتی است. کنوانسیون دیگری برای حمایت از کارهای ادبی و هنری به نام کنوانسیون برن در سال ۱۸۸۶ ایجاد شد. دو کنوانسیون مزبور در سال ۱۸۹۳ دبیرخانه‌ی در برن به نام دفتر بین المللی متحد برای حمایت از مالکیت معنوی تاسیس نمودند که سلفWIPO میباشد.

 در این مدت کنوانسیون های متعددی تحت نام‌های مختلف برای حمایت از این حقوق ایجاد شد. نهایتاً در سال ۱۹۶۷ یک کنوانسیون فراگیر که پوشش دهنده ای تمام کنوانسیون های پراکنده در خصوص مالکیت فکری باشد، به نام (کنوانسیون بین المللی مالکیت فکری) ایجاد شد و محل دبیرخانه از بین به ژنو منتقل گردید

 چون سازمانها برای افزایش اعتبار خود سعی دارند تحت پوشش سازمان ملل درآیند، لذا این کنوانسیون هم با نام سازمان جهانی مالکیت معنوی در سال ۱۹۷۴ به صورت یکی از آژانس های تخصصی سازمان ملل متحد در آمد.

 جمهوری اسلامی ایران از طریق قوه قضاییه و با تصویب مجلس شورای اسلامی کنوانسیونWIPO را پذیرفته و عملاً از فروردین ۱۳۸۱ به عضویت آن درآمده است. همچنین برخی از کنوانسیون های زیر مجموعه آن را نیز اجرایی نموده، لیکن مفاد آنها هنوز در قوانین گمرکی انعکاس نیافته است.

کنوانسیونWIPO دارای ۲۱ ماده بوده البته تعداد زیادی کنوانسیونهای زیر مجموعه دارد که در مجموع آن را بسیار گسترده می کند.

 در حال حاضر دارای بیش از ۷۵۰ کارمند با تابعیت حدود ۷۰ کشورهای دنیاست. سازمان جهانی مالکیت معنوی متولی ۲۳ معاهده ای بین المللی است که غیر از کنوانسیون تاسیس خود این سازمان ۱۶ ماه در خصوص حمایت از مالکیت های صنعتی و ۶ ماه در مورد کپی رایت می باشد

 در این مدت کنوانسیون های متعددی تحت نام‌های مختلف برای حمایت از این حقوق ایجاد شد. نهایتاً در سال ۱۹۶۷ یک کنوانسیون فراگیر که پوشش دهنده ای تمام کنوانسیون های پراکنده در خصوص مالکیت فکری باشد، به نام (کنوانسیون بین المللی مالکیت فکری) ایجاد شد و محل دبیرخانه از بین به ژنو منتقل گردید

 چون سازمانها برای افزایش اعتبار خود سعی دارند تحت پوشش سازمان ملل درآیند، لذا این کنوانسیون هم با نام سازمان جهانی مالکیت معنوی در سال ۱۹۷۴ به صورت یکی از آژانس های تخصصی سازمان ملل متحد در آمد.

 جمهوری اسلامی ایران از طریق قوه قضاییه و با تصویب مجلس شورای اسلامی کنوانسیونWIPO را پذیرفته و عملاً از فروردین ۱۳۸۱ به عضویت آن درآمده است. همچنین برخی از کنوانسیون های زیر مجموعه آن را نیز اجرایی نموده، لیکن مفاد آنها هنوز در قوانین گمرکی انعکاس نیافته است.

کنوانسیونWIPO دارای ۲۱ ماده بوده البته تعداد زیادی کنوانسیونهای زیر مجموعه دارد که در مجموع آن را بسیار گسترده می کند.

WIPO در حال حاضر دارای بیش از ۷۵۰ کارمند با تابعیت حدود ۷۰ کشورهای دنیاست. سازمان جهانی مالکیت معنوی متولی ۲۳ معاهده ای بین المللی است که غیر از کنوانسیون تاسیس خود این سازمان ۱۶ ماه در خصوص حمایت از مالکیت های صنعتی و ۶ ماه در مورد کپی رایت می باشد.

سازمان جهانی مالکیت معنوی دارای ارکان زیر است:

۱. مجمع عمومی،

۲. کنفرانس،

۳. کمیته هماهنگی،

۴. دفتر بین المللی.

 با توجه به اینکه حقوق مالکیت فکری در سازمان جهانی تجارت توسط موافقتنامه تریپس مورد لحاظ و حمایت قرار گرفته است. طی بحث جداگانه به این موافقتنامه اشاره می گردد.

 موافقتنامهTRIPS

 در بند به این بخش راجع به موافقتنامهTRIPS به عنوان یکی از ارکان WTOبحث گردید ولی چون موضوع آن مربوط به مالکیت معنوی است در این بند توضیح مختصری راجع به آن داده می‌شود. در واقعWTO, کنوانسیونWIPO را قبول دارد ولی چون مدافع آزادی تجارت جهانی و تصویر قواعد آن است، از بیم آنکه کشورها با اجرایWIPO از آن به عنوان ابزار حمایتی و سدی در راه آزادی و تجارت استفاده کنند اقدام به تدوین موافقتنامه TRIPSنمود، که قاعدتاً به هنگام عبور کالا از مرزها گمرکات مجریان هستند. موافقت نامهTRIPS نحوه اجرایی شدن ضوابط مالکیت فکری و راه های برخورد با نقض آن را مشخص می‌کند، که نهایتاً در صورت اثبات استفاده غیرمجاز از علائم و اختراعات و کارهای هنری، گمرک نسبت به ضبط و معدوم نمودن کالاهای مزبور اقدام و ناقص و حقوق ملزم به پرداخت خسارت به صاحب حق می باشد. موافقت نامه یTRIPS  دارایی ۷۳ ماده است.

 ما عضو WTOو به تبع آن عضو موافقتنامهTRIPS نمی باشیم ولی همانطور که گفته شد عضوWTO می باشیم و از کنوانسیون های زیر مجموعه، به ترتیب و سال ۱۳۳۸ کنوانسیون پاریس (در خصوص مالکیت صنعتی)، در سال ۱۳۸۳ موافقتنامه‌های مادرید( در خصوص ثبت مارک و علائم)؛ در سال ۱۳۸۴ موافقتنامه لیسبون (در مورد نامگذاری مبدا کالا) را پذیرفته‌ایم.

 به علاوه در مورد مالکیت صنعتی قانون (ثبت مارک و تجاری و اختراعات مصوب تیرماه ۱۳۱۰) و در مورد کارهای ادبی و هنری قانون (حمایت از مولفین،مصنفین و حقوق هنرمندان مصوب دی ماه ۱۳۴۹ )وجود دارد.

 مغز مالکیت معنوی و سوء استفاده از علائم، مارک ها و کالاهای تقلبی نه تنها سالانه میلیاردها دلار سود های غیرقانونی نصیب متخلفین می کند، در مورد داروها، لوازم اتومبیل، مواد آرایشی و بهداشتی زیان‌های جانی غیرقابل جبرانی نیز وارد می‌کند. این است که علاوه برWIPO سازمان جهانی تجارت از طریق موافقتنامهTRIPS و نیز اینترپل و WCO مبارزه بسیار گسترده ای را بر علیه آن شروع نموده اند. همان طور که قبلاً عنوان گردید که کشور ما عضو WCO , WIPO , INTERPOL می باشد ولی عضوWTP و موافقتنامه ی TRIPS نیست و از کنوانسیونWIPO نیز مطلبی در قانون امور گمرکی گنجانیده نشده است.

گمرک ایران فقط بر اساس بند( ر )ماده ۱۲۲ قانون امور گمرکی و آن هم صرفاً با دیده جلوگیری از اغفال مصرف‌کنندگان با این امر مبارزه می کند.

 البته سازمان جهانی گمرک برای کمک به کشورهای عضو از بین ۲۱ مادهWIPO  و  ۷۳ ماده یTRIPS حدود ۲۰ ماده به عنوان الگو تنظیم تا در صورت تمایل کشورهای عضو و بر اساس آن در قانون امور گمرکی خود به منظور برخورد با ناقضین، از طرق احقاق حق، طرز ارجاع به دادگاه و نهایتاً معدوم نمودن کالا و احتمالاً جبران خسارت از جانب شاکی در صورت عدم صحت ادعا و وارد کردن خسارت به کالا و مشکل مواد لازم را بگنجانند.

د_ سازمان بین المللی دریانوردی

حمل و نقل و نقش آن در توسعه اقتصادی بر کسی پوشیده نیست. که سال ۲۰۰۹ حدود ۱۱ میلیارد تن کالا به ارزش حدود ۱۱ هزار میلیارد دلار و در حدود ۹۲۰ میلیون مسافر در سطح جهان توسط شبکه حمل و نقل بین المللی جا به جا شده اند.

 جابجایی چنین حجم عظیمی از سرمایه و انسان مستلزم وجود قوانین متعدد در ابعاد و اقسام و مقاصد مختلف برای تامین جان و مال افراد است. به این دلیل از همان ابتدا سازمان ملل متحد همچون سلف خود یعنی جامعه ملل و سایر سازمان‌های بین‌المللی مربوطه این امر را تحت پوشش خود قرار داد و برای حمل و نقل زمینی،ایرو ، نقل هوایی، ایکائو و حمل و نقل دریایی را به عنوان آژانس های تخصصی خود پذیرفته و مقررات و کنوانسیون های متعددی برای تسهیل یا ایمنی هرس نوع وسیله حمل وضع نموده است‌. در خصوص حمل کالا حدود ۸۲ درصد (از طریق وزنی) از طریق دریا، ۱۶ درصد از طریق زمین و دو درصد از طریق هوا جابجا می شود، لذا معمولاً قوانین دریایی در این خصوص تا حدودی کاملتر است.

 در اینجا به معرفی مختصر سازمان بین‌المللی مربوطه یعنیIMO و سپس به کنوانسیون تدوینی آن یعنیFAL و ارتباط آن با گمرک پرداخته می شود. بدیهی است در بعد مسائل گمرکی همین ارتباط را ایکائو با گمرک دارد. کنوانسیونها و قرارداد های متعددی در قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم در خصوص مسائل دریایی ایجاد شد ولی احساس می شد که برای امنیت موثرتر تردد دریایی یک سازمان دائمی و منسجم تری نیاز است و پس از ایجاد سازمان ملل این ایده به تحقق پیوست کنفرانسی که در سال ۱۹۴۸ در ژنو برگزار گردید، رسماً کنوانسیون ایجاد سازمان بین المللی دریانوردی را به تصویب رسانید (البته اول با نامIMCO سازمان بین المللی مشورتی دریایی در سال ۱۹۸۲ نام آن بهIMO تغییر یافت.)

IMO تاکنون ۲ کنوانسیون بسیار مهم برای حفظ جان  افراد و تسهیل ترافیک دریایی تحت نام

SOLASو FAL گذرانیده است که کنوانسیون اخیر یعنی FAL با گمرک ارتباط زیادی دارد.

 جمهوری اسلامی ایران از طریق( سازمان بنادر و دریانوردی سازمان بنادر و کشتیرانی سابق) در تاریخ ۷/۱/۱۳۷۴ به این کنوانسیون پیوسته است. هدف این کنوانسیون تسهیل حمل و نقل دریایی از طریق ساده سازی و به حداقل رسانیدن مراحل اداری، الزامات اسنادی و فرایندهای مرتبط با ورود، تو و عزیمت کشتی ها در سفرهای بین المللی است. سازمان بنادر و دریانوردی یکی از مهم‌ترین سازمان‌های همجوار گمرک است و اغلب فعالیتهای آن در هم عجین شده و در بنادر این دو سازمان با تعامل در خصوص انجام تشریفات گمرکی همکاری می کنند.

 در واقع وظایف سازمان بنادر در ارتباط با تحویل و تحویل کالا با شرکت های کشتیرانی و انبارداری کالاهای وارد وصادر در قانون امور گمرکی تعیین شده است.

 مواد مرتبط در قانون امور گمرکی و آیین نامه اجرایی آن که در ارتباط با پهلوگیری و جدا شدن کشتی از اسکله ها ارائه مانیفست اظهارنامه اجمالی نحوه اقدام در خصوص انبار آذوقه و غیره تا حدود زیادی از مفاد کنوانسیونFAL اقتباس گردیده است. ضمناIMO پس از حوادث ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و به منظور امنیت بنادر ISPS CODE  را به مرحله اجرا در آورد که سازمان بنادر و دریانوردی ایران نیز با مصوبه هیئت وزیران از مرداد ماه ۸۴ آن را اجرا نموده است.

ه_انکتاد

 اغلب کشورهای در حال توسعه، را از همان آغاز باشگاه ثروتمندان و مقررات آن را بیشتر به نفع کشورهای توسعه یافته قلمداد می کردند. لذا ایران ارتقاء توسعه جمعی کشورهای در حال توسعه و ادغام در اقتصاد جهانی، در سال ۱۹۶۴ آنکتاد تحت پوشش سازمان ملل ایجاد گردید‌. آنکتاد به تدریج به عنوان پایگاه اطلاع رسانی و منبعی برای افزایش دانش اعضا و حصول اطمینان از اینکه سیاست‌های اقتصادی داخلی با اقدامات و نیازهای بین‌المللی منطبق و یکدیگر را برای رسیدن به توسعه پایدار تکمیل و حمایت می کنند تبدیل شد.

 آنکتاد (کنفرانس سازمان ملل متحد در مورد تجارت و توسعه) از ارگان های وابسته به مجمع عمومی سازمان ملل متحد است.

 نگاهی به برخی اقدامات عمده آنکتاد مبین ماهیت کار این سازمان است:

● در زمینه تجارت و کالا: تنوع تولید و رقابت پذیری تولید کشورهای در حال توسعه، آموزش دیپلماسی، مذاکره در امور بازرگانی، تجزیه و تحلیل تجاری و سیستم های اطلاعات؛

● در زمینه سرمایه گذاری: جلب سرمایه گذاری بین المللی و تجدید نظر و بهبود سیاست های سرمایه گذاری؛

●در زمینه اقتصاد کلان، بدهی ها و تامین مالی برنامه ها؛ تجزیه و تحلیل سیاست ها؛

● در زمینه تکنولوژی: اقدامات زیربنایی و استفاده از فنون اطلاعات برای جلب توریست برنامه آسیکودا.

 آنچه در اینجا بیشتر با گمرک و موضوع مبحث این فصل در ارتباط است آسیکودا می‌باشد که برنامه و نرم‌افزار آن توسط آنکتاد تدوین در و در حال حاضر حدود چندین کشور در حال توسعه برای اتوماسیون تشریفات گمرکی از آن استفاده می کنند‌.

 آسیکودا

 همانطور که بیان گردید یکی از وظایف آسیکودا کمک‌های فنی برای بالا بردن توان کشورهای در حال توسعه برای به کارگیری فنون روز و مدرن می باشد. در سال ۱۹۸۱ دبیرخانه جامعه اقتصادی دولت های آفریقای غربی از آنکتاد تقاضا کرد تا در زمینه جمع آوری آمار تجارت خارجی به او کمک کند. پس از ارزیابی‌های اولیه، مشخص شد که این امر مستلزم دخالت دادن گمرکات و مدرن کردن تشریفات و رویه‌های گمرکی است تا نتیجه مطلوب حاصل گردد.

 متخصصین کامپیوتر آمار و امور گمرکی آنکتاد پس از دو سال یک سیستم نرم افزاری که می‌توانست در محیط های سخت و با حضور تعداد اندکی متخصص آموزش‌دیده کامپیوتر کار کند، تهیه کردند که  آسیکودا نام گرفت.

 نسخه اولیه با توجه به امکانات آن زمان تا حدودی ابتدایی بود، ولی با توسعه تکنولوژی اطلاعات واحد توسعه و اجرای آسیکودا، آسیکودای++ و بعدها آسیکودای جهانی را طراحی نمود.

 آسیکودای جهانی که با استفاده از تکنولوژی اطلاعات (وب بنیاد) تهیه شده، امکانات ایجاد گمرک الکترونیک را فراهم می‌آورد که در راستای اهداف دولت الکترونیک است. آسیکودای جهانی بر اساس آخرین دستاوردهای فناوری اطلاعات طراحی شده و می‌تواند به عنوان عنصری کلیدی جهت اجرای دولت الکترونیک و تجارت الکترونیک در کشور مورد استفاده قرار گیرد. سیستم مذکور از گمرک الکترونیک و دولت الکترونیک پشتیبانی می کند و قابلیت عملیات داخلی به صورت آنلاین با سیستم های خارجی گمرکی و پایگاه های اطلاعاتی را دارد. این سیستم امکان رهگیری کامل اسناد با یک تاریخچه کامل حسابرسی از عملیات گمرک را ایجاد می کند.

 مهمترین مزیت سیستم آسیکودا ای جهانی برای کشورهای ذینفع این است که می توانند اسناد الکترونیکی تهیه شده توسط آنکتاد را به کار برده و آنها را با شرایط ملی تطبیق دهند.

 روی هم رفته آسیکودا یک سیستم کامپیوتری مدیریت گمرک است که اغلب رویه های تجارت خارجی در بعد گمرکی از قبیل ارائه  مانیفست و اظهار محموله (اظهار اجمالی)، اظهار گمرکی، رویه های حسابداری و رویه های ترانزیت، واردات، صادرات و غیره را پوشش می‌دهد.

 همچنین آسیکودا اطلاعات تجاری برای تجزیه و تحلیل اقتصادی را فراهم می کند.

آسیکودا برای نشان دادن کشور و ارز ها از کدهایISO، برای طبقه بندی کالاها از کدهایHS، سازمان جهانی گمرک، برای شرایط پرداخت و تحلیل از اصطلاحاتICCو از فرمSAD( سند واحد اداری) تدوینیUN_ECE برای اظهار کالا استفاده می‌کنند. همچنین آسیکودا با استفاده از تبادل الکترونیکی اطلاعات و با به کارگیری مقرراتUN_EDIFACT امکان به کارگیری تجارت الکترونیک و اظهار از راه دور را فراهم می کند.

 گمرک جمهوری اسلامی ایران از اواسط دهه ۱۳۷۰ این سیستم را در گمرکات کشور مورد استفاده قرار داد و به تدریج آن را تکمیل و نهایتاً در خرداد ماه ۸۱ بین مدیر اجرایی برنامه توسعه ملل متحد در ایران و رئیس کل وقت گمرک ایران به امضا رسید. در این خصوص باید اشاره نمود که برنامه توسعه ملل متحد صرفاً در این خصوص کمک های مالی ارائه می دهد.

 در پایان این بند باید متذکر گردید که ارتباط آنکتاد با گمرک بیشتر در خصوص اجرای آسیکودا و بعضاً کمک‌های فنی در خصوص جمع آوری آمار تجارت خارجی است.

 در اوایل اجرای آسیکودا سازمان جهانی گمرک چندان نظر موافقی با آن نداشته ولی به تدریج با استفاده از اضافه شدن گمرکات استفاده کننده از آسیکودا نیز به عنوان یکی از بحث ها در( کمیته فرعی مدیریت اطلاعات) از آن حمایت نمود البته کشورهای توسعه یافته و یا در حال توسعه پیشرفته از آن استفاده نمی کنند. آنها یا برای خود سیستم اختصاصی طراحی و به اجرا گذاشته اند( مثلاً یابند در گمرکات دریایی ازSEF_NACCS  و در گمرکات هوایی ازAIR_NACCS استفاده می کند که خود طراحی نموده است) و یا از کشورهای دیگر اقتباس نموده اند.

و_ برنامه توسعه ملل متحد

 از آنجایی که این واحد زیرمجموعه ملل متحد با وظایف گمرک چندان ارتباطی ندارد و وظیفه آن بیشتر در ارتباط با یافتن منابع مالی و فنی برای توسعه کشورها است و همانطور که در بند (ه) ملاحظه شد برای پیاده کردن اسیکودا، مساعدت های مالی معمول داشته است، لذا به همین مقدار معرفی اکتفا می گردد و اضافه می شود که این برنامه در ۱۶۶ کشور دنیا نمایندگی دارد.

ز_ کمیسیون آماری سازمان ملل

 این کمیسیون که زیر نظر سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۷ ایجاد گردید نقطه اوج سیستم آمار جهانی   استکمیسیون مزبور مجمعی است از. که بزرگترین آمار گران جهانی که از کشورهای مختلف جهان به تعداد ۲۴ کشور به صورت دوره ای به مدت ۴ سال به عضویت این کمیسیون در می آیند و سیاستهای آماری برای ارگانهای مختلف ملل متحد را تدوین می کنند. کمیسیون مزبور هر ساله یک اجلاس شش روزه برگزار می‌کند.

 نگاهی به وسعت حیطه وظایف ملل متحد و لزوم تصمیم‌گیری در خصوص مسائل مختلف از جمله میزان تولید انواع و اقسام مواد غذایی و سایر کالاها، میزان درآمد ملی و سرانه کشورها، انواع امراض بومی و منطقه‌ای و غیره و لزوم داشتن آمارهای دقیق در خصوص این مسائل به منظور تصمیم گیری صحیح، اهمیت کار این کمیسیون برای تدوین استانداردها مفاهیم و روشهای آماری قابل اجرا در سطوح ملی و بین المللی را مشخص میکند.

 دبیرخانه این کمیسیون بخش آمار ملل متحد( قبلا دفتر آمار ملل متحد )می باشد که زیر نظر کمیسیون فعالیت و امور دفتری آن را انجام میدهد.

 آنچه مربوط به ارتباط با گمرک است تدوین نمانکلاتور ها با جداول طبقه بندی کالا متعدد می باشد. توضیح آنکه سازمان ملل سه‌نمانکلاتور معروف ISTC REV3 , SITC و CPC را به منظور دسته بندی کالاها صنایع و خدمات به منظور جمع‌آوری آمار تدوین نموده است.

 از آنجایی کهWCO ، نمانکاتورHS را به منظور های تعرفه ای و آماری تدوین نموده و آمار واردات و صادرات کشورها بر اساس کدهایHS جمع آوری می گردد، لذا یک جدول تطبیقی بینHS و سه نمانکلاتور فوق‌الذکر وجود دارد و با هر اصلاحHS  در آنها نیز به منظور تطبیق باHS با اصلاحات لازم به عمل می آید.

 بنابراین کمیسیون آماری ملل متحد، در حال حاضر چهار نمانکلاتور فوق اشاره را به عنوان خانواده نمانکلاتور ها به رسمیت می‌شناسند و نماینده‌ای ازUNSD  در کمیته‌های سیستم هماهنگ شده به منظور انطباق این نمانکلاتور ها با هم به ویژهSITC و HS حضور دارد.

ح_ اتحادیه جهانی پست

 پست و گمرک جزء قدیمی ترین سازمان های اداری می باشند و نیز جزء اولین سازمان‌ها هستند که در قرون جدید به صورت بروکراسی( سازمانهای بزرگ اداری) درآمدند. از دیگر مشابهت ها این که هردو دولتی بوده و سازمان بین‌المللی مربوطه نیز بین الدولی است.

 اتحادیه جهانی پست در سال ۱۸۷۴ ایجاد و مقرر آن در برن (سوئیس) بود.

 این اتحادیه به عنوان مجمع ای برای همکاری بین فعالان بخش پوست و کمک به ایجاد یک شبکه واقعی پستی جهانی به منظور ارتقاء سطح و کیفیت خدمات پستی میباشد. پس از ایجاد سازمان ملل متحد این اتحادیه به عنوان یکی از آژانس های تخصصی ملل متحد به فعالیت خود ادامه داد.

 پست نیز همانند سازمان بنادر و دریانوردی یکی از سازمان هایی است که بیشترین ارتباط را با گمرک در خصوص بسته و امانات پستی به هنگام ورود و صدور آنها دارد.

 طبق مفاد قانون امور گمرکی و آیین نامه اجرایی آن تمام کالاها از جمله بسته های پستی به هنگام ورود و صدور مشمول تشریفات گمرکی بوده و به استناد بسته های پستی حاوی نامه روزنامه و مجله باید به گمرک اظهار و برای آنها اظهارنامه تنظیم شود.

 مقررات مربوط به محصولات و مرسولات پست بین المللی، نحوه اظهار و وظایف پست و غیره به طور مفصل در قانون امور گمرکی( مواد ۸۱ لغایت ۹۱ )و آیین نامه اجرایی قانون مذکور (مواد ۱۵۴ لغایت ۱۶۰) تعیین شده است.

 در سطح بین المللی ارتباط اتحادیه جهانی و پست وWCO  بسیار زیاد و یک کمیت های تماس بین این دو سازمان بین المللی_ بین الدولی وجود دارد که جلسات مربوطه به نوبت در مقر دبیرخانه این دو سازمان برگزار می گردد.

 وظیفه این کمیته تسهیل تشریفات ترخیص امانات پستی می باشد و تاکنون در این خصوص اقدامات مفیدی انجام شده است. از جمله با همکاری این دو سازمان برای اظهار امانات پستی به گمرک ۲ اظهارنامه به نام‌هایCN22( برای محمولات با ارزش زیر300SDR) وCN23( برای محمولات با ارزش 300SDR و بالاتر) تهیه شده که گمرکات از آن استفاده کنند‌

 یادآوری:

 قسمت سوم این کتاب به سازمانها و کنوانسیون های بین المللی مرتبط با گمرک به منظور اطلاع از این سازمان ها و نیز شناسایی منشأ و منبع قوانین گمرکی (از جمله قانون امور گمرکی کشور ما) اختصاص داده شد.

 در فصل یازدهم این قسمت اختصار ن بهwCO پرداخته شده و فصل دوازدهم به سایر سازمانها و کنوانسیون های بین المللی مرتبط با گمرک اختصاص یافت. بخش اول این فصل به علت گستردگی ارتباطUN با مسائل مختلف به این سازمان اختصاص داده شد و در خصوص ارتباط گمرک با آژانس‌های اختصاصی و زیر مجموعه به صورت خلاصه مطالبی ارائه گردید. باید متذکر شد که گمرک با برخی دیگر از مجموعه‌هایUN نیز مرتبط است که از آنها( سازمان تربیتی, علمی و فرهنگی ملل متحد)(UNESCO).

( سازمان خواربار و کشاورزی جهانی)(FAO) در خصوص تغییر زیاد در فصل ۳ نمانکلاتورHS به منظور گنجاندن گونه‌های دریایی که برای امنیت غذایی دارای اهمیت می باشند را می توان نام برد ولی به دلیل جلوگیری از زیاد شدن مطالب و محدود بودن ارتباط از ذکر آنها خودداری می گردد.

*بخش دوم: سایر سازمان ها

اتاق بین المللی بازرگانی یک سازمان غیر دولتی بازرگانی جهانی است در واقع اتاق، صدای بازرگانی جهانی است. که می کوشد با به خدمت گرفتن اقتصاد جهانی، اشتغال را افزایش و موفقیت و رفاه اقتصادی را نصیب همه ملت‌ها نماید. گرچهICC غیر دولتی است، ولی از طریق کمیته های محلی خود (مثلاً کمیته ایرانی اتاق بین المللی بازرگانی) دسترسی مستقیم به مقامات دولتی ملی داشته و سیاست ها و نظرات اقتصادی خود را در خصوص مسائلی که ارتباط مستقیم و عملیات بازرگانی، ایجاد قواعد و استانداردهای بازرگانی بین المللی دارد را به مرحله اجرا در می آورد. اتاق در سال ۱۹۱۹ ایجاد شده و محل دبیرخانه آن در پاریس است.

 چند مورد از اقدامات مهمICC در راستای اهداف فوق الاشاره به شرح زیر می باشد:

● تدوین 《مقررات متحدالشکل برای اعتبارات اسنادی》(UCP). مقررات متحدالشکل برای اعتبارات اسنادی در واقع مقرراتی است که بر اساس آن بانک‌ها برای نقل و انتقال وجوه مربوط به خرید و فروش کالا و خرید در سطح جهان مورد استفاده قرار می‌دهند. اگرچه این رویه حدود ۷۰ سال قبل ایجاد شده ولی پیوسته مورد حک و اصلاح قرار گرفته و آخرین آن تحت نامUCP600  در خدمت بازرگانی جهانی است. این مقررات که بانک‌ها از آن تبعیت می‌کنند، در راستای تسهیل بازرگانی بین المللی، جلوگیری از به هدر رفتن اموال و ایجاد اطمینان در معاملات بین المللی بسیار موثر بوده و مورد استقبال گسترده فعالان اقتصادی و سایر مراجع ذیربط می باشد. باید به خاطر داشت که مقررات اتاق جنبه کنوانسیون و اجبار نداشته، بلکه یک رژیم مورد قبول و مرضی الطرفین میباشد که طرف های ذیمدخل مقررات آن را رعایت می کنند. در کشور ما نیز بانک ها برای گشایش اعتبار اسنادی در معاملات خارجی از مقرراتUCP600 استفاده می کنند.

● تدوین 《مقررات متحدالشکل برای وصولی ها》(URC). مقررات متحدالشکل برای وصولی( برات وصولی یا اسنادی) نیز مقرراتی است که بانک‌ها در شرایط پرداخت برات اسنادی یا وصولی از آن پیروی می کنند. چون در خصوص اعتبارات اسنادی و برات وصولی در فصول قبل توضیح کامل داده شده، لذا از تکرار آن در این بخش که بیشتر هدف معرفیICC  است خودداری می‌شود و فقط متذکر می‌گردد که مقررات و ضوابط در مورد فوق اشاره تحت نام شرایط پرداخت در اسناد بین المللی آورده می شود.

● اینکوترمز. این هدف اینک ترمز فراهم آوردن مجموعه‌ای از قواعد بین‌المللی به منظور تفسیر متداولترین اصطلاحات تجارت خارجی است. بدین ترتیب می‌توان از شک و تردید های موجود در زمینه تفاسیر مختلف این اصطلاحات در کشورهای گوناگون اجتناب ورزید یا دست کم آنها را تا حد زیادی تقلیل داد.

 اتاق بازرگانی بین المللی برای نخستین بار در سال ۱۹۳۶ مجموعه‌ای از قواعد بین‌المللی را جهت تفسیر اصطلاحات تجاری منتشر ساخت که بهINCOTERMS 1936  معروف شد.

 در خصوص این اصطلاحات قبلاً توضیحات کامل داده شده و متذکر می‌گردد از سال ۱۹۳۶ تا کنون بارها این کت قرمز اصلاح گردیده شایان ذکر است اصلاحات اینک ترمز در اسناد، تحت نام 《شرایط تحویل》اورده می شود.

● حکمیت و داوری در خصوص اختلافات بازرگانی بین المللی. بر اساس مقررات دادگاه بین المللی، حکمیت و داوری در خصوص اختلافات بازرگانی، یکی از اقدامات و فعالیت های روزمره و بسیار مهمICC می باشد.

ب_ سازمان بین المللی برای تدوین استاندارد

 یکی از سازمان‌های همجوار و مستقر در گمرکات که بیشترین همکاری در امر تشریفات ترخیص کالا را با گمرک دارد، موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران است. طبق تبصره ۲ ماده ۱۷ قانون استاندارد مصوب۲۱/۱۲/۱۳۷۱  گمرکات باید خدمات آزمایشگاهی خود را از موسسه استاندارد اخذ کننده لذا گمرکات در خصوص آزمایش و تعیین آنالیز مواد شیمیایی ،منسوجات و…   و یا انطباق با ضوابط استاندارد مندرج در جدول ضمیمه ای مقررات صادرات و واردات موضوع کالاهای مشمول استاندارد کلاً متکی به نظرات موسسه استاندارد می باشند.

 همین همکاری بسیار نزدیک منتها از نوع دیگر بین سازمان های بین المللی مرتبط یعنیISO و WCO نیز وجود دارد. در اینجا و به عنوان آخرین سازمان بین المللی مرتبط با گمرک، مختصری از تاریخچه و ضوابطISO  ارائه می گردد.

 سازمان بین المللی برای استاندارد سازی یک سازمان بین المللی غیر دولتی و فدراسیون از سازمان های استاندارد ملی از کشورهای مختلف جهان است (مثلاً موسسه استاندارد و تخفیفات صنعتی ایران یکی از اعضاISOاست). بنابراینISO یک شبکه جهانی است که معین می کند که چه استانداردهایی توسط بخش بازرگانی دولت ها و جوامع مورد نیاز است و با همکاری طرف های ذیمدخل این استانداردها را تعیین می‌کند تا در سطح جهان مورد اجرا گذارده شود گرچهISO  یک سازمان غیر دولتی است ولی اکثر اعضا آن در سطح ملی یا دولتی هستند و یا مجوز فعالیت رسمی از دولت متبوع خود دارند.

 در حال حاضرISO به عنوان شبکه ای از موسسات استاندارد ملی دارای ۱۵۹ عضو می‌باشد( هر کشور یک عضو محسوب می‌شود) و دبیرخانه مرکزی آن در ژنو است. فعالیتISO  و تدوین استانداردها قدمتی بیش از ۱۰۰ سال دارد.

 این سازمان با نام های مختلف فعالیت می کرد ولی با تغییر تشکیلات از سال ۱۹۴۷ نامISO  را برای خود انتخاب و تا کنون حدود ۱۷ هزار استاندارد در زمینه فعالیت هایی مثل کشاورزی، ساختمان سازی، مهندسی مکانیک، وسایل پزشکی و در سال‌های اخیر استاندارد های تکنولوژی اطلاعات و بعضاً با همکاری سازمانهای بین المللی مرتبط تدوین و منتشر نموده است.

 وی در پایان در خصوص انتخاب نامISO برای این سازمان نیز توضیحاتی ارائه می گردد. چون مخفف و حروف اول این سازمان در زبان های مختلف فرق می کند، لذا نام مختصر این موسسه از کلمه یونانیISOS به معنی (تساوی) بوده و همه کشورها و در سطح جهان یا هر زمانی آن راISO می نامند.